زندگی به سبک آسمان

نویسنده: حسن سعدآبادی

1- مقدمه

هر اصطلاح علوم‌اجتماعی مانند سایر علوم در فضای مفهومی آن قابل درک است. اصطلاح سبک زندگی نیز به عنوان یکی از اصطلاحات علوم‌اجتماعی، پیوند مستقیم و وثیقی با مجموعه‌ای از مفاهیم

آن دارد؛ مفاهیمی مانند: عینیت و ذهنیت، فرهنگ و جامعه، فرهنگ عینی و ذهنی، شکل و محتوا، رفتار و معنا، اخلاق و ایدئولوژی و... . سبک زندگی اموری را شامل می‌شود که به زندگی انسان، اعم از بعد فردی، اجتماعی، مادی و معنوی او مربوط می‌شود. اموری نظیر بینش‌ها (ادراک‌ها و معتقدات) و گرایش‌ها (ارزش‌ها، تمایلات و ترجیحات) که اموری ذهنی یا رفتار درونی هستند و رفتارهای بیرونی (اعم از اعمال هوشیارانه و غیرهوشیارانه، حالات و وضعیت جسمی)، وضع‌های اجتماعی و دارایی‌ها که امور عینی هستند. سبک زندگی به عنوان تجلی عینی اندیشه‌ها و عقاید، تاثیر فراوانی نیز بر عقاید و اندیشه‌ها و بخصوص صفات انسانی دارد و از این رو شکلگیری خلق و خو و نگرش‌ها عموما  بسیار متاثر از سبک زندگی است. هر مکتب فکری فلسفی متناسب با سبک خاصی از زندگی است. سبک زندگی کنونی در عالم ما یا مدرن است یا مدرن‌زده و بسیاری از آسیب‌های اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی برآمده از همین سبک زندگی است. از شئون جنگ نرم، نقد سبک زندگی غربی و زمینه‌سازی جهت یک زندگی متناسب با حیات طیبه است.

2- سبک زندگی متناسب با دفاع مقدس

سبک زندگی متناسب با دفاع مقدس، به عنوان یک نمونه خوب برای کشورمان، سبکی قابل بهره‌برداری و اثرگذار خواهد بود. رجوع به جریانات آن دوران و بررسی سبک زندگی رزمندگان، دورنمای مناسبی در برابر ما از یک زندگی ساده و البته قابل الگوبرداری قرار خواهد داد. هر چند پرداختن به سبک زندگی در دفاع مقدس در این مجال، ممکن نیست اما اشاره‌ای گذرا با نیت فتح بابی در این موضوع، ضروری به نظر می‌رسد.

2-1- تفاوت سبک زندگی در دفاع مقدس با سایر دوران‌ها

دوران دفاع مقدس که به طور رسمی از 31 شهریورماه 1359 آغاز و 27 مرداد ماه 1367 با پذیرش قطعنامه و انجام عملیات پیروزمندانه مرصاد به پایان رسید، به عنوان پدیده‌ای بی‌نظیر یا اگر احتیاط کنیم کم‌نظیر در تاریخ، برای ملت و کشور ما، ساعت به ساعت دوران آموزشی و پرورش پُرفایده و با بركت بود. ^[1]بدیهی است که این دوران، با همه ویژگی‌های برتر خود، سبک زندگی خاصی را شکل داده باشد. سبکی با ابعاد مختلف اعم از فکری، روحی و رفتاری که با توجه به ظرفیت عظیم نهفته در خود، نمونه‌ای برای آن‌چه شایسته‌ی نظام جمهوری اسلامی است، به شمار می‌رود. نمونه‌ای که توجه به زوایای مختلف آن در برهه‌های حساس کشور، راهگشای کارآمدی خواهد بود.

«اگر بخواهید یك نمونه برای آن‌چه كه شایسته‏ی ماست، پیدا كنید، نگاه كنید به دوران دفاع مقدس. ببینید آن جوان‌هایی كه در جبهه بودند، آن پدر مادرهایی كه این جوان‌ها را این‌جور می‌فرستادند، آن خانواده‏هائی كه آن‌جور با شوق و ذوق جبهه را پشتیبانی می‌كردند، چه حالتی، چه احساساتی داشتند. آنها نمونه‏های خوبی است. البته نمی‌گوئیم نمونه‏ی اعلاست، اما نمونه‏های بسیار خوبی بود. ما باید به همان سیاق، با همان آهنگ و نواخت، پیش می‌رفتیم؛ ما پیش نرفتیم... این هشت سال [دفاع مقدس]، مظهری از برترین صفاتی است كه یك جامعه می‌تواند به آن‌ها ببالد و از جوانان خودش انتظار داشته باشد. یعنی دفاع مقدس مظهر حماسه است، مظهر معنویت و دینداری است، مظهر آرمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهی است، مظهر ایثار و از خودگذشتگی است، مظهر ایستادگی و پایداری و مقاومت است، مظهر تدبیر و حكمت است.» (مقام معظم رهبری، 24/06/1388)

2-2- ابعاد سبک زندگی متناسب با دفاع مقدس

سبک زندگی در جنگ از ابعاد مختلفی قابل بررسی است. اما بطور کلی می‌توان برای آن سه بعد قائل شد: بعد فکری، که در آن اندیشه‌ها، بعد روحی، که در آن انگیزه‌ها و بعد جسمی و رفتاری، که در آن رفتارها مورد بررسی قرار می‌گیرد.

این تقسیم‌بندی در دسته‌بندی‌یکی دیگر از اندیشمندان علوم ارتباطات، چنین ارائه شده است:

امور ذهنیرفتارهای درونی یا بینش‌ها (ادراک‌ها و معتقدات) و گرایش‌ها (ارزش‌ها، تمایلات و ترجیحات)

امور عینیرفتارهای بیرونی (اعم از اعمال هوشیارانه و غیرهوشیارانه، حالات و وضعیت جسمی)، وضع‌های اجتماعی و دارایی‌ها

نکته قابل توجه این‌که هرچند، بخشهای مختلف با هم تفاوتهایی دارند؛ خصوصیات یک لشکر با لشکر دیگر متفاوت است. ولی روح کلی همه جا یکی است. سطوح مسئولیت‌ها نیز متفاوت است. یکی فرمانده لشکر است، یکی فرمانده تیپ، یکی فرمانده گردان، یکی هم رزمنده. یکی اطلاعاتی است، یکی عملیاتی، یکی هم تدارکاتی. ولی باز هم فضای همه‌آن‌ها یک‌رنگ است.

2-1-1- اول: بعد فکری

الف) اصول اندیشه‌ای:رزمندگان در دوران دفاع مقدس، از یک اصول اندیشه‌ای بهره‌می‌بردند هر چند شدت آن در افراد مختلف، بنا به ظرفیت هر فردی متفاوت بود. اما بهره‌مندی از آراء و اندیشه‌های حضرت امام خمینی، پایبندی به آن و حرکت در مسیر این اندیشه‌ها و در یک کلام الگوگیری از حضرت امام در آنان وحدت اندیشه‌ای ایجاد کرده بود. اصول اساسی و خدشه‌ناپذیر این اندیشه در قالب این سه محور خلاصه می‌شود:

خداباوری«همه بدانیم که تمام امور و از آن جمله فتح و نصر به دست خداست. و من النصر إلا من عندالله العزیز الحکیم(آل عمران/126)»^[2]

معادباوریشهادت‌طلبی و استقبال از خطرات یا همان مرگ‌آگاهی، ریشه در باور عمیق رزمندگان به این قول حق‌تعالی دارد که می‌فرماید: «و لا تحسبن الذین قتلوا‌فی سبیل‌الله امواتاً...(آل عمران/1)»

ولایت‌مداری  به عنوان نگین اعتقادات و باورهای بچه‌های جنگ، از عوامل اصلی وحدت اندیشه‌و عدم سرگردانی در موضع‌گیری‌ها بوده است. مروری کوتاه بر خاطرات و وصیت‌نامه‌های شهداء، یک نکته برجسته را نمایان می‌سازد و آن توجه به مقام ولایت، فرمان‌پذیری از ولایت، دعا برای ایشان و تلاش در راه سربازی در مسیر ولایت است.

معادباوری و ولایت‌محوری حول تفکر خداجویی و دستیابی به مقام رضای حق، از ارکان اساسی باورها و اعتقادات ایشان بوده است.

ب) بصیرت و روشن‌بینی ایمان‌مدار:از جمله ویژگی‌های رزمندگان، تلاش در جهت کسب بصیرت و شناخت هر چه بیشتر شأن و جایگاه خود و انقلابی بود که برای حفظ و تداوم آن در صحنه ایستاده و آماده فداکاری همه جانبه برای آن بوده‌اند و همچنین تهدیدهایی که از ناحیه دشمنان، ایشان و آرمان‌هایشان را هدف گرفته بودند.

2-1-2- دوم:  بعد روحی

توجه به مباحث معرفتی و خودسازی، اثر جدی بر زندگی روزمره بچه‌های جنگ داشت. اخلاص، فداکاری و ایثارگری، دوری از نفاق و ریا، اهلیت در عمل به فرائض دینی و... بخشی از صفات بارز ایشان بود. با توجه به روحیه و نشاط جوانانه رزمند‌گان، پویایی و امید به آینده در نگاه آرمان‌گرایانه آنان موج می‌زد و برای حاکمیت اسلام و عدالت، همت بلند خویش را مصروف می‌داشتند.

یکی از درس‌های مهم جنگ به رزمندگان، ملاک و معیار داشتن در انتخاب‌ها بود که اساس آن را تولی به دوستان اهل بیت و تبری از دشمنان اهل بیت تشکیل می‌داد. تکلیف‌مداری، ذره‌بین، معیار و ملاک انتخابشان بود. میزان درآمد، سطح و پرستیژ کار و... برایشان مهم نبود. اصل کار مهم بود. می‌خواستند کاری کنند که باری از دوش امام و انقلاب بردارند.

روضه و هیأت یکی از برنامه‌های ثابت خودسازی رزمنده‌ها بود. زیارت عاشورا، دعای توسل، دعای کمیل و... . برای برنامه دعا و روضه هم، نیاز به هیچ چیزی نداشتند جز دل شکسته و حس و حال معنوی.

در کنار توسل، توکل‌شان هم بالا بود و ایمان به امداد الهی، آنان را به حرکت در مسیرهای سخت زندگی تشویق می‌کرد.

شعار بچه‌های جبهه، «هیهات منا الذله» بود. عملشان نیز همین‌طور. برای هیچ‌چیز و هیچکس سر خم نمی‌کردند جز فرمان الهی و فرماندهان جبهه حق. صداقت شرط اول رفاقت‌ها و کارهایشان بود.

2-1-3- سوم: بعد رفتاری و جسمی

تواضع، وجه غالب فرهنگ رفتاری ساکنان جبهه‌های جنوب بود، به‌طوری که در کلام و رفتارشان هم مشهود بود.

غالباً زیاد زحمت می‌کشیدند، کمتر می‌خوردند و کمتر می‌خوابیدند. فرهنگ حاکم بر جبهه فرهنگ کار و تلاش بود. هر کس نه فقط کاری را که به او سپرده بودند؛ بلکه هر کار مفیدی را که انجام آن به سود مجموعه بود, در حد توان و اجازه خود، انجام می‌داد.

غالب بچه‌ها لباس خاکی به تن داشتند. بعضی‌ها هم لباس سبز پاسداری. لباس پلنگی‌هم گاهی اوقات تن بعضی‌ها دیده می‌شد. ولی مدل همه‌اش خاکی بود. لباس خاکی عملاً سه فایده جدی داشت. یک؛ تفاوت‌های اجتماعی و طبقات مصرفی جامعه نمود خود را از دست می‌داد و همه در یک سطح از پوشش قرار می‌گرفتند. دو؛ استتار بود و سه؛ روشی برای دوری از تعلقات مادی بود. چفیه و پلاک هم جزو متعلقات هر فرد بود. چفیه به عنوان وسیله‌ای چندکاره اعم از حوله، سفره، زیرانداز، بادبزن، عرق‌گیر و... و پلاک هم به عنوان نشانی. مرور برنامه یک روز معمولی در جبهه می‌تواند بخشی از سبک زندگی روزانه در دفاع مقدس را نشان دهد:

چابکی و سرعت عمل در جبهه خیلی مهم بود. بعضی اوقات شب‌ها مهمان برنامه «خشم شب» بودند و‌باید بشمار3 آماده می‌شدند. چراکه قرار بود همیشه «منتظر» باشند. منتظر همیشه آماده ا‌ست.

یک ساعت به اذان صبح مانده، یک عده بیدار می‌شدند می‌رفتند توی محوطه یا حسینیه و تا اذان صبح مشغول نماز و دعا و قرآن می‌شدند. معمولاً همیشه نماز جماعت برپا بود. حتی اگر امام جماعت هم نبود، یکی از بچه‌ها جلوتر می‌ایستاد و بقیه پشت‌سرش. بعد از نماز جماعت صبح، معمولاً صبحگاه برگزار می‌شد. برنامه‌های صبح‌گاه، هم غالباً قرآن بود و دعا. بعضی جاها هم دعای «اللهم اجعل صباحنا صباح الابرار...» رسم بود.

روزهای معمولی، بعد از صبحگاه هرکس مشغول کار خودش می‌شد. یک عده در لشکر مسئولیت داشتند، یک عده نیروی آماده به کار بودند که اگر کاری باشد انجام دهند. اگر کاری نبود، معمولاً مطالعه می‌کردند. ‌مطالعه در فضای جبهه، اجباری نبود. هر کس با توجه به سواد و سلائق خودش و نیازش مطالعه می‌کرد، ولی می‌گفتند حسن باقری فرمانده عملیات جنوب، فرمانده لشکرها را مجبور کرده بود تا برنامه منظم برای مطالعه بچه‌ها داشته باشند. مطالعات بچه‌ها در سه حوزه قابل دسته‌بندی بود:

1. درسی 2. قرآن و دعا 3. کتب اعتقادی و اخلاقی

بچه‌های جنگ به دو چیز حساسیت جدی داشتند: امام، بیت‌المال.

منش مدیریتی فرماندهان جنگ نیز بخشی از سبک زندگی در دفاع مقدس است. مدیریت میدانی، مدیریت اقناعی و دانایی محور، مدیریت بر قلوب نیروها و ظرفیت‌سازی در جهت پرورش فرهنگ بسیجی از مهم‌ترین شاخصه‌های مدیریت جنگ بود.

پی نوشت:

1- ر. ک: مقام معظم رهبری، 20/08/1385

2- حضرت امام خمینی، ‌صحیفه نور، 12/01/1361