قمار بر سر خود

دکتر محمدجواد صافیان / عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان

تجدد دو وجه به‌ظاهر کاملاً متفاوت و متعارض دارد. یک وجه آن، آزادی و دموکراسی و پیشرفت است و وجه دیگر آن، سلطه و غلبه و قدرت. مواجهه‌ی تاریخی ما با تجدد در ابتدا با وجه سلطه و غلبه و قدرت آن بوده است. هنگامی که در نیمه‌ی اول قرن نوزدهم ارتش پُرتعداد ما از سپاه به نسبت اندک روس شکست خورد و قراردادهای ننگین ترکمنچای و گلستان را از چاره‌ی ناچاری پذیرفتیم، یک‌مرتبه متوجه شدیم که اتفاق‌هایی در جهان افتاده است که ما تقریباً به‌کلی از آن‌ها بی‌خبریم؛ متوجه شدیم که دیگر با شمشیر و سپر نمی‌توان به فتوحات پرداخت یا سرحدات را محافظت کرد، لذا به فکر افتادیم که قدرت نظامی و تسلیحاتی جدید را که عامل شکست خود می‌پنداشتیم بدست آوریم تا بتوانیم دوام آوریم. دوام آوریم؛ زیرا می‌خواستیم همان که بودیم، باشیم ولی این‌بار با قدرت جدیدی که از تکنولوژی و علم اروپایی ناشی می‌شد. به همین جهت به فکر تأسیس دارالفنون و استخدام معلمان و فن‌سالاران اروپایی افتادیم و بعداً محصلانی را جهت کسب فنون و علوم جدید به اروپا اعزام کردیم تا علم و فن‌بیاموزند و آن را به داخل منتقل کنند و فاصله‌ی ما را با دنیای جدید و متجدد کم و احیاناً مرتفع سازند.

اراده به نخواستن

مجید اخگر

  1

در بحث نحوه‌ی مواجهه‌ی ما با آنچه اصطلاحاً تمدن غرب نامیده می‌شود، و اینکه آیا ما به عنوان یک ملت در این برخورد، خواست و اراده‌ی مشخصی داشته‌ایم یا می‌توانسته‌ایم داشته باشیم، توجه به مفاهیم «خواست» و «اراده» و نسبت آن‌ها با عرصه‌ی تاریخ ضرورت دارد. در واقع نحوه‌ی طرح این پرسش حاکی از وجود پیش‌فرض‌هایی است که خود آن‌ها می‌توانند محل بحث باشند.