کار هنری در ترازوی کارآیی

دکتر محمدجواد صافیان/ عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان

کار هنری چه نسبتی با مخاطب آن دارد؟ تأمل بر این پرسش، پرسش‌های دیگری را پیش می‌کشد و از همه مهم‌تر اینکه کار هنری چیست و چه مقام و منزلتی دارد؟ مبدأ و خاستگاه کار هنری چیست؟ به عبارت دیگر، کارهای هنری از کجا می‌آیند و منشأ و سرچشمه‌ی آن‌ها کجاست؟ آیا کارهای هنری حاصل فعالیت‌ خود‌آگاه هنرمندند و از روی قصد و نیت هنرمندان تولید می‌شوند یا از ناخود‌آگاه آنان ناشی می‌شوند؟ یا آنکه اساساً مبدأ و منشأیی ورای خودآگاه و ناخودآگاه هنرمندان دارند؟ بسته به اینکه به این پرسش‌ها چه پاسخ‌هایی بدهیم، پاسخ به این پرسش که کار هنری چه نسبتی با مخاطب آن دارد نیز متفاوت خواهد بود. فی‌‌المثل اگر کار هنری را حاصل فعالیت خودآگاه هنرمند بدانیم و آن را حاصل طرح‌های آگاهانه و از روی قصد قبلی هنرمند بشماریم می‌توان به این نظر متمایل شد که کار هنری می‌تواند ابزاری در خدمت هنرمند جهت ایجاد تأثیر مطلوبی در مخاطب باشد. اما آیا در این صورت کار هنری به‌راستی کار هنری خواهد بود؟ بنابراین فرض کار هنری چه تفاوتی با یک ابزار یا وسیله خواهد داشت؟ می‌دانیم که افلاطون و ارسطو که اولین نظریه‌پردازان در خصوص هنر و کارهای هنری هستند، کارهای هنری را بر اساس کارکرد آن‌ها و نقشی که در تربیت اجتماعی و فردی انسان‌ها می‌توانند ایفا کنند، ارزیابی کرده‌اند.

تأثری فراسوی تأثیر

علی خدادادی/ کارشناسی ارشد فلسفه از دانشگاه علامه طباطبایی

  مقدمه

هنرها همیشه جایی نزدیک به ارزش‌ها زیسته‌اند بر پهنه‌ای که نسبت آن‌ها را ممکن کرده یا خود، چیزی نبوده جز نسبت یا نسبت‌های متکثرشان. هنرها همیشه در فضای ارزش‌ها نفس کشیده‌اند. در فضایی که هر نفس، زاینده‌ی معنایی نو بوده و خطی تازه را در این پهنه گشوده است. هنرها حول ارزش‌ها تجمع می‌کنند، به دور آن‌ها حلقه می‌زنند و از طریقِ آن‌ها کار می‌کنند. هنرها هر قدر هم که توهمِ خودآیین بودن را به وجود بیاورند، در نهایت با ارزش‌ها، از طریقِ ارزش‌ها، برای ارزش‌ها یا ضدِارزش‌ها عمل می‌کنند. خواه ارزش‌هایی که مستقرند و خواه ارزش‌هایی که خود هنرها تولید می‌کنند. ارزش‌های سیاسی، ارزش‌های مذهبی، ارزش‌های اخلاقی، ارزش‌های اقتصادی، ارزش‌های مفهومی و حتی ارزش‌های ادراکی.

مقاومت در برابر کیش ابتذال

داود میرزایی/ دانشجوی دکتری فلسفه‌ی هنر دانشگاه بوعلی‌سینای همدان

  مسئله

تئودور آدورنو¹، از متفکران مکتب انتقادی فرانکفورت، را مهم‌ترین و داناترین مدافعان مدرنیسم هنری و در عین حال از سرسخت‌ترین ناقدان مدرنیته و دست‌آوردهای روشنگری می‌دانند. او از همان آغاز کار خویش نشان داد مدرنیسم هنری یا همان هنر مدرن (با تمام انتقاداتی که به تلقی او از نمونه‌های هنر مدرن وجود دارد) خود نقدی تندوتیز است بر تمام جلوه‌های زندگی مدرن و خاصه خردباروی مدرنیته. از مهم‌ترین نوشته‌های او در این باب، گذشته از کتاب نمونه‌وار نظریه‌ی زیباشناختی، مقاله‌ی تأثیرگذار «صنعت فرهنگ‌سازی» مندرج در کتاب دیالکتیک روشنگری است که فهم آرای پیچیده و دیالکتیکی آدورنو (که هرگز گویا سر آن ندارد بر یک پا بایستد و تا ذهن بر آن می‌شود فهمی از نظراتش صورت ببندد در طرفه‌العینی به پای دیگر می‌جهد) در باب زیباشناسی و هنر بی‌عطفِ نظر به آن میسور نیست. در این نوشتار به بررسی نظریه‌ی زیباشناسی آدورنو با توجهِ مرکزی به همین مقاله خواهیم پرداخت و هرجا مناسبِ بحث افتد به جای‌جای دیالکتیک منفی²، اخلاق صغیر و دیالکتیک روشنگری³، خاصه مقاله‌ی «ادیسئوس یا اسطوره و روشنگری» از همین کتاب اخیر سرک خواهیم کشید.

هنر فراتر از فرهنگ

دکتر وحید عسکرپور/ استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

بی‌شک مفهوم «فرهنگ» را می‌توان سنگ بنای علوم اجتماعی و انسان‌شناختی مدرن در شمار آورد؛ چنانکه کروبر حضور این مفهوم را در علوم انسانی با حضور مفاهیمی نظیر نیروی جاذبه در فیزیک، بیماری در علوم پزشکی و تطور در زیست‌شناسی هم‌سنگ می‌سازد^[i]. هرچند این مفهوم همیشه و توسط هم انسان‌شناسان و هم جامعه‌شناسان به‌مثابه سنگ‌بنایی پژوهشی مورد پذیرش واقع نشده، در طول دوران پیشرفت این علوم رفته‌رفته اعتبار و اهمیت آن افزایش یافته است. نخستین بار ادوارد تایلر بود که در سال ۱۸۷۱ میلادی واژه‌ی فرهنگ را در معنایی فنی و انسان‌شناختی مورد استفاده قرار داد^[ii]. وی این واژه را از زبان آلمانی اقتباس کرد و آن را از معنای اصلی‌اش که همانا عبارت است از فرآیندهای معطوف به زراعت، به معنایی قوم‌شناختی و مدرن قلب نمود که به جایگاه یا وضعیتی معطوف است «فرا‌ـ‌اندام‌واره‌ای» که در آن هم جوامع انسانی، علی‌رغم برخورداری از تفاوت‌های کیفی عمیق، با یکدیگر به اشتراک می‌رسند.

انقیاد در سایه‌ی فرهنگ

درک اچ. وایتهد/ ترجمه: سیدمحمدجواد سیدی

  1

«در بُن قلب هر انسان ... چیزی هست که همواره انتظار دارد خیر، و نه شر، در قبال وی صورت پذیرد. پیش از هر چیز همین نکته است که از هر چیز قدسی در وجود انسان برتر است. خیر تنها خاستگاه امر قدسی است. هیچ امر مقدسی وجود ندارد، جز خیر و آنچه بدان مربوط می‌شود».^{1 [i]}

رویداد بنیادین

اُتو پوگلر/ ترجمه: علی‌نجات غلامی

یکی از  اندیشه‌های بنیادین نیچه بحث درباره‌ی هنر و دانش به‌عنوان دو طریق است که در آن‌ها اراده به قدرت به‌مثابه هستی هستندگان، حقیقتِ هستندگان است. این بحث را با این پرسش آغاز می‌کنیم که چگونه نیچه به‌طور کلی، به هستی به‌مثابه حقیقتِ هستندگان می‌اندیشد. نیچه می‌اندیشد که درون حقیقت، چه چیزی حقیقی است، اما برای او، همچنین برای افلاطون، چنین امری آن چیزی است که «حقیقت‌مند» است؛ یعنی هستندگی پابرجای؛ یعنی آنگونه که فقط برای شناخت [کوگنیشن] اندیشنده هست.