استعمار زندگی

رسول جوهری

مطالعات پسااستعماری ناظر به آن‌دست مطالعات نظری است که وجهه‌ی همتشان نقد و به چالش کشیدن گفتمان مسلط غربی در حوزه‌ی علوم انسانی و اجتماعی است. این حوزه‌ی مطالعاتی که با کارهای اندیشمندانی چون فانون، سعید، هومی بابا، اسپیواک و... نضج گرفته است، درصدد است با تبیین ماهیت استعمار، راه رهایی از آن را هموار نماید. به این جهت پسااستعمارگرایی در زمره‌ی مطالعات انتقادی قرار می‌گیرد. مطالعات انتقادی در صورت‌های متفاوتشان به شکل‌های مختلف، رویکرد غالب مدرن را به نقد کشیده‌اند. این دسته از مطالعات شامل پساساختارگرایی، پسامدرنیسم، مطالعات فرهنگی، مطالعات زنان، مطالعات سیاهان، مطالعات فرودستان، مطالعات آفریقا و... مشحون از باور به عدم قطعیت، افول کلان‌روایت‌های اجتماعی و تاریخی، اهمیت تفاوت، اهمیت یافتن زمینه، سیالیت، کثرت‌گرایی و... هستند. در واقع آنچه در این تلاش‌های نظری دنبال می‌شود، به نقد کشیدن سفت و سخت‌هاست به هوای رها شدن از سلطه‏ی آن‌ها.

حکایت شیفتگی و دشمنی

گفتاری از دکتر مهدی معین‌زاده/ عضو هیئت علمی گروه فلسفه‌ی‌ علم پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

برای دریافتن جایگاه علوم انسانی در وضعی که میان ایران و آمریکا پیش آمده است، لازم است ابتدا ماهیت رابطه‌ی ایران و آمریکا را بفهمیم. وقتي در خصوص فهم ماهيت رابطه‌ي ايران و آمريکا سخن مي‌گوييم بايد توجه داشته باشيم که فهم ما مبتني است بر دريافتي که از حقيقت انقلاب اسلامي داريم.

تسکین احساسات

دکتر محمدعلی مرادی/ دکتری فلسفه از دانشگاه برلین

زمینه‌های شکل‌گیری تئوری‌های پسااستعماری

در نظام آکادمیک از سال‌های 1980 بود که تئوری‌های پسااستعماری خود را تثبیت کرد. اما پرسشی که مطرح است، این است که ریشه‌های تئوری‌های پسااستعماری کدام هستند و چه روابطی بین تئوری انتقادی و تئوری‌های نژادی و فیمنیست آکادمیک یا با پساساختارگرایان روانکاوی و مارکسیست دارد. تئوری‌های پسااستعماری در نیمه‌ی دوم جنگ جهانی ظهور پیدا کردند، از اینرو می‌توان گفت که تئوری‌های جوانی هستند و منشأ جدیدی دارند. تئوری‌های پسااستعماری حاصل تأثیر جریان‌های بعد از استعمار اروپایی عصر جدید هستند. مسائل آن در واقع از سال‌هایی آغاز شد که کریستف‌کلمب قاره‌ی آمریکا را کشف کرد.

استعمارگراییِ پسااستعمارگرایی

محمدجواد اسماعیلی/ دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس

نوشتار حاضر، به دو بخش تقسیم می‌شود. در بخش نخست، شرحی بسیار فشرده از مختصات فکری نظریه‏ی پسااستعماری و پروبلماتیک مطالعات پسااستعماری به‏دست می‌دهیم. در بخش دوم، بحثی انتقادی در خصوص ظرفیت‌ها و قابلیت‌های این مطالعات برای جامعه‌ي ایرانی ارائه می‌دهیم و در پایان سخنان خود به این نکته خواهیم پرداخت که «نظریه‌پردازان پسااستعماری هندی‌تبار و غیرایرانی به غرب‌زدگی و استعمارزدگی، و طرفداران تجددطلب و اسلامیِ مطالعات پسااستعماری در ایران به غربزدگی مضاعف دچار هستند».

پسااستعماری یا ضداستعماری؟

اسماعیل نوده فراهانی/ كارشناسی‏ارشد مطالعات فرهنگی از دانشگاه علامه طباطبایی (ره)

مطالعات پسااستعماری چه به‌لحاظ بینشی و چه از جهت روشی برای علاقمندان انقلاب اسلامی همواره سویه‌های تردیدآمیزی داشته است. تردید در اینكه آیا مطالعات پسااستعماری، حداقلِ ظرفیت لازم برای فهم و چه بسا بسط حقیقت انقلاب اسلامی را دارد یا خیر؟

ما و مطالعات پسااستعماری

دکتر حمید نساج/ استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان

«مشخصه‌ی فلسفه‌ی غرب آن است که نتوانسته به «غیر» (دیگری) از آن حیث که «غیر» است بیندیشد.» (دیویس، 6831: 86) این تلنگر مهم را می‌توان خلاصه‌ی اندیشه‌ی عمیق و ژرف امانوئل لویناس فرانسوی دانست که به فیلسوفِ «دیگری» مشهور است. نسبت «خود» و «دیگری» در فلسفه‌ی غرب ـ‌دست‌کم آنگونه که لویناس ترسیم کرده‌ـ در معرض پرسشی جدی است. دکارت از آگاهی به‌عنوان آغازگر هرگونه شناسایی یاد می‌کند.

مفهوم‌سازی از پایین

عباس جنگ/ دانشجوی کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی (ره)

برساخته بودن نظام‌های دانش دال بر وجود شرایط و الزامات اجتماعی معینی است که در آن‌ها نوع مشخصی از معرفت تاریخی، معطوف به مسائل ویژه‌ای پدید آمده و خود سرمنشأ مسائل تازه‌ای می‌شود. مطالعات پسااستعماری عمدتاً به‌عنوان پادنهادی در برابر سیطره‌ی ذهنی و عینی مدرنیته‌ی استعماری غربی و همچنین نظام دانش مرتبط به آن در قالب علوم انسانی و انواع شرق‌شناسی‌های آن به‌عنوان نظام‌هایی سرکوب‌گر و تمامیت‌خواه در جوامع غیرغربی سر برآورد. مدرنیته‌ی غربی در مراحل میانی تکامل خود در قرن 19 میلادی، منافع درونی خود را در سیطره‌ی‌ ذهنی و عینی بر سراسر دنیا می‌دید، که در این راستا علوم انسانی غربی در خدمت این مهم قرار گرفت. این علوم دو کارکرد عمده را برای استعمارگر غربی فراهم می‌نمود از یک طرف در قالب انواع ‌مطالعات شرق‌شناسی‌ ‌اطلاعات لازم را از دیگر جوامع  در اختیار آنان قرار داد و از طرف دیگر با تعریف دیگری‌های شرقی برای سوژه‌های غربی و همچنین نظام‌های معرفتی معین، شرایط سیطره‌ی هژمونیک فرهنگی را برای استعمارگران غربی ایجاد می‌نمود.